Bigarren Bidaia/Segundo Viaje - Siria

Palmira, Siria

2005. urtearen hasieran izan nintzen Sirian. Europako iparraldetik nentorren –Norvegiatik, Iparraldeko Lurmuturretik- eta Afrikarantz nindoan. Ondorengo testuak handik gutxira atondu nituen, Egipton, Sinai penintsulako Dahab herrian.

Siria nire lehen herrialde arabiarra da bidaia honetan. Turkian bi hilabete pasatxo egin eta gero, 2005eko otsailaren 2an zeharkatu nuen muga eta Alepora iritsi (Alepo: Siriako hiririk handiena, 3 bat miloi biztanle). Hona hemen hasierako inpresio eta gorabehera batzuen kontaera, nire egunerokotik zuzenean hartua.

2205ko otsailak 5,   Alepo

Atzo hiri zaharreko souka (estalpeko azoka) bisitatu nuen. Pasabide meharrek labirinto bat osatzen dute, eta, bertan, artisau eta merkatarien denda txikietan, era guztietako merkantziak daude salgai. Oihalak eta alfonbrak, zilarra, lurrinak, espeziak, fruitu lehorrak eta eztia, xaboiak... denetarik aurkitu daiteke mendez-mende saltzaile eta erosleen joan-etorriak babestu dituzten korridore zahar haietan. Ez da turistentzako tokia, ez du inondik ere Estanbuleko "Bazar Handiaren" giroa eta eitea, nahiz eta gerta litekeen, aldian behin, saltzaileren bat zugana hurbiltzea, bere dendako produktuen eta prezioen bertuteak goraipatuz -frantsesez, inglesez edo gaztelaniaz, agian-, eta zu hara eraman nahiz.

Labirintoan sartu nintzen, eta zuzenean jo nuen pasabide batetik aurrera, alboetara desbideratu gabe, bueltan bidea ez nahastearren. Bukaeran, kalera atera nintzenean, antzinako zitadela zaharra ikusi nuen, ezustean, muino baten gainean, nire aurrean. Bere harresiek gaina hartzen zioten inguruko auzo multzoari, dorretxe bat zen bere ate nagusia, eta arkuz hornitutako harrizko zubi inklinatu bat harako sarbide bakarra; harresiak muinoaren inguru guztian zut goratzen ziren, eta haien oinetik behera harriz estalitako malda handi bat jaisten zen, zuzenki azpiko lubakiraino. Ikusgarria iruditu zitzaidan, gotorleku bikaina oraindik ere. Nahiz hiria bere inguruan hazi den, nahiz orain preso bat ematen duen bere denbora zaharraren itxituran harrapaturik. Baina, zer izango ote zen antzinako denboretan?  Desertuko eremu zabaletatik iristen ziren karabanentzat ikuspegi txundigarria, eta etsaiaren armaden begietan gaztelu garaiezina. Orain hiria da bera setiatzen duen etsaia eta guda galdua da, baina oraindik gordetzen dute bere harriek behinolako ahalaren eta harrotasunaren oihartzun sendo bat.

Gaur, hirugarren aldiz Alepora iritsi nintzenetik, Khan Al Khalili jatetxera hurbildu naiz, gauean. Bi euroren truke primeran afaltzen da bertan, kebab berenjenekin, esate baterako. Baina gaur agur esatera bakarrik joan naiz. Ahmad –jabea- mahai batean eserita aurkitu dut, aurreko gauetan bezala, eta Siriako jendearen ahotan gehien entzuten dudan hitzarekin, "Welcome" (Ongi etorri), agurtu nau berriro ere eta berarekin esertzera gonbidatu. 60 bat urte izango ditu, musulmanen kapela txikia darama buruan, eta ondo zaindutako bizarra aurpegian. Duela bi aste Mekan izan zen; bete du, beraz, bere erlijioaren agindu hori eta hayi bat da orain.

Arabierazko lehen ikasgaiak hartu ditut berarekin egun hauetan: marhaba (kaixo), wada'an (agur), bikam hada? (zenbat da hau), nosof kilo (kilo erdia), fundok (hotela)... Zenbakiak ere landu ditugu. Nik galderak egiten dizkiot, eta saiatzen naiz bere erantzunak orri batean transkribatzen. Nire ahoskera egokia iruditzen ez bazaio (maiz samar) errepikarazi egiten dit: "no, no, listen to me... honela esan behar duzu...". Gizon ona da, hori da betaurrekoen atzean bere begiek adierazten didatena.
Gaur liburu potolo bat ekarri du, arabiera/gaztelania elkarrizketa-gida bat, eta bera ere gogoz saiatu da gaztelaniazko agurrak eta esaldiak ebakitzen. Ondo egiten duela esaten diodanean irribarre egiten du zabal eta gustura. Arabierak gaztelaniari mailegatu dizkion hitzak ere ekarri ditugu gogora: aceituna, azucar, arroz, alubia... (eta euskerari: souk - azoka). Al Andalus aipatzen du berak eta hiri zerrenda bat atzetik: Granada, Zaragoza, Valladolid (Balad Al Walid, azaltzen dit).

Jatetxeko telebistan Quatar-eko katea dago jarria, Al Jazeera. Dokumental interesgarri bat ematen ari dira, Bush administrazioaren eta eskuineko talde erlijiosoen arteko lotura azaltzen duena, baina arabierara bikoiztuta dago eta ez dut hitzik ulertzen. Dokumentala Estatu Batuetan bertan egindakoa dela uste dut. Ezinbestean politika etorri da hizpidera. "Aznar very, very, very bad" -esan dit- "criminal, murderer" Ahmadek ez daki ondo inglesez, eta horregatik harritzen naiz ikusita zein ondo eta erraz lotu eta ebaki dituen azken bi adjetiboak,  "but Zapatero very good, a gentleman" –ekin dio. Nik esan diot bat natorrela Aznarri buruzko iritziarekin, baina, jarraian, zalantzazko keinu bat egin dut eskuarekin, adierazi nahiz Zapatero ere badaezpadakoa iruditzen zaidala, ez dudala nik berak bezainbeste estimatzen. Nire ibilbideaz galdetu dit ondoren. "Siria, Jordania, Egipto..." "Israelera ere joan behar duzu?" Ezetz erantzun diot, Palestina libre denean bakarrik joango naizela hara. Nire hitzak egiazkoak dira baina badakit, aldi berean, ondo hartuak izango direla. Poztu egin dira bere begiak, diz-diz egin dute, eta bostekoa eskaini dit. Al Jazeera-ko kazetari baten izena ere aipatu dit, Espainian preso dagoena.

2005eko otsailak 6,     Alepo - Hama, 145 km.

Egun euritsua izan zen atzokoa. Gaur aterri zabaldu du eguna, eta urdinguneak zeuden goizeko zeruan. Ez du luzaroan iraun, hala ere, eguraldi garbiak, eta lainotu egin du geroago eta euria hasi. Zaparradak bota ditu egun osoan zehar. Hama-ra joateko, errepide nagusia, autobidea, hartzea erabaki dut, eta etapa batean egin distantzia hori, nahiz luzea izan. Handik desertura joko dut gero, Palmira aldera.

8ak inguruan ailegatu naiz Hamara, eguzkia sartu eta hiru ordu geroago. Kopetako linternarekin egin dut gaueko bidea, eta euripean. Bidean hainbat aldiz gelditu naiz, bai errepide bazterreko postu txikietan tea edatera, bai  falafelak jatera. Gehienetan ez dute nire dirurik hartu nahi izan, keinu batez eta hitz soil batez ("Welcome") ematen zidaten aditzera opari bat zela. Hirutan gertatu zait hori.

Beste batzuetan hurbiltzeko keinua egiten zidaten inguruko etxeetatik. Behin, moto batean zihoazen bi gaztek zerbait esan didate inglesez niri aurrea hartzean. Gero, aurreraxeago, abiada moteldu eta ia gelditu egin dira, nire zain zeudela somatu dut, nirekin pixka bat hitz egin nahiko zutela pentsatu. Baina aldapa behera luze baten hasieran negoen, eta hura aprobetxatzeagatik pedalei eragin diet eta ziztuan pasa bere ondotik. Gaizki ulertu didate, pentsatu dute beldur nintzela eta, aurrerago, bidea berdindu denean, berriro aurreratu naute eta orduan, bai, ondo ulertu dut nire ondotik igarotzean oihu batean esandakoa: "No fear, Syrian no fear!!" (“ez izan beldurrik, Sirian ez izan beldurrik!!”)

2005eko otsailak 8,     Hama - Aqeirbat, 75 km

Goibel baina aterri atera du eguna. Hama-tik Aqeirbat-era doan bidea ez da oso interesgarria, ez du aparteko berezitasunik. Basamortuaren sarreratzat jo daiteke, laua da, soildua, soro eta sail landu batzuk badira tartean, eta errepideak zeharkatzen duen herri txiki sorta bat ere bai. Horietako batean felafel bat (Siriako otartekoa) jatera gelditu naiz. Oso denda txikia zen eta barruan, erdian, estufa zegoen piztuta. Ordaintzerakoan, agureak ez du nire dirua hartu nahi izan.

Aqeirbat ez da oso herri handia. Ez dago hotelik bertan. 4ak inguruan iritsi naiz eta justu momentu horretan elurra hasi du. Ez du luzaroan bota baina hotz egiten zuen, egun hotza zen. Gasolindegi baten parera heldu eta hurbiltzeko keinua egin didate su baten inguruan zeuden gizonek. Laster, haietako batek, zaharrenak, bere etxera joateko esan dit, hobe nuela gaua han pasa eta biharamunean jarraitzea.

Zaharraren etxea gasolindegiaren albo batean dago. Zementuzko eraikina da, solairu bakarrekoa, eta kaletik gela handi batera sartu gara zuzenean. Gela honetan ez dago altzaririk, ez mahairik edo aulkirik. Alfonbrek zoruaren eremu gehiena estaltzen dute, haien inguruan, hormen jira guztian, almohadak eta kuxinak daude, eta, erdian, estufa bat. Hori da dena. Apaindura bakarra pareta zurietan ageri diren arabierazko testuak dira, "Koran-eko bertsoak", pentsatu dut . Toki soila da, baina goxoa ere bai, garbia eta txukun antolatua. Hauxe izan da etxean ikusi eta zapaldu dudan sala bakarra, eta, geroago esan didatenez, etxe guztiek daukate horrelako bat: madafe da, bisitarien gela. Lo ere bertan egin dut.

Afaldu baino lehen, artean bera eta biok bakarrik geundela, zaharrak bere otoitzak egin ditu nire aldamenean. Ariketa naturala izan da eta, hala iruditu zait, geunden tokiarekin bat zetozela, bera bezain sinple eta atseginak zirela, nire ondoko gizonaren mugimendu erritualak: zutik lehendabizi Meka-ra begira; belauniko ondoren; gorputza makurtuz eta kopetarekin lurra ikutuz, hurrena. Horrela hainbat aldiz, sailean. Bere ahotik murmurio batean irteten ziren hotsetatik, "Allah", "Allah", zen bereizi ahal nuen bakarra.

Alfonbren gainean eserita eta estufaren arrimuan afaldu dugu. Mutil gazte batek, etxeko beste aretoetara ematen bide zuen ate batetik sartu eta erretilu handi bat ekarri du. Ogi puxketekin (ogi zapala, legamiarik gabekoa) erretiluko ontzi txikietan atondutako jakiak hartu eta ahoratu ditugu: askotariko olibak , arrautzak, piperrak, olioa, gazta, yogurta, mermelada... Hura guztiaren atzean etxeko emakumeen lana eta arreta zeuden, inondik ere, baina nik ez ditut ikusi egonaldi guztian eta haien aipamenik ere ez da egin nire aurrean.

Bost gizon ginen, tartean herriko dentista, inglesez apur bat zekien mutil berritsu bat. Berak eman dit biharko bidearen berri. Aqeirbat-etik aurrera, Palmira-ra bitartean, herririk ez dagoela azaldu dit, desertua baino ez, eta bertan aurkituko dudan jende bakarra jende ezjakina dela, arkaikoa, primitiboa. Hau esatean, gutxiespenezko keinu batekin azpimarratu du desertuko jendeak merezi dion estimu gutxia.

Afaldu ondoren tea edan dugu. Laster beste bi gizon bildu dira taldera. Gelan dauden gehienek bezala (dentista eta biok gara salbuespen bakarrak) tunika luzeak janzten dituzte, eta sorbaldaraino erortzen diren buruko zapiak, arabiar modu tradizionalera. Bietan zaharrenak, agure adintsu eta serio samar batek, bi korda beltz daramatza zapiaren gainean, biribil baten gisara antolatuak. Azken honen begiradan nirekiko jakingura eta mesfidantza batera nahasten zirela iruditu zait. Eta iruditu zait, halaber, mesfidantza jakinminari gailentzen zitzaiola.

Hainbat galdera egin dizkidate -dentistak egin du itzultzailearen lana- galdera bitxiak niretzat, haietako batzuk. Esate baterako, nire herrian, ezkontzerakoan, gizonak emakumearen familiari dirurik ordaindu behar ote dion; edo nire herrian lehengusu-lehengusinen arteko ezkontza onartzen den. Beste galdera batzuek, ordea, ez naute ustekabean harrapatu. Ustekabea, egiatan, haiek ez entzutea izango zen: nire adina, ezkonduta ote nagoen, eta seme-alabarik ba ote dudan. Gizon zaharrenaren mesfidantza, edo nirekiko ezin ulertua, hobeto konprenitu dut orain: berak 15 seme-alaba ditu. Berarekin etorritako beste gizonak (gazteagoa, 50-55 urte) lau baino ez.

Hurrena dentistaren txanda izan da, bera hasi zait galdezka. Zergatik aukeratu dudan Aqeirbatetik pasatzea Palmirara joateko. Bere iritziz Homs-etik datorren errepidea egokiagoa da, trafikoa hortik dator, ez da hain bakartia. "Eta zakurrak?" -izan ere, zakur deslai ugari ikusi ditut bidean- "eta bestelako piztiak?" "Damascos-era ere desertutik joan behar al duzu?" Bizikletaz bidaiatzea, Siriara etortzea herrialdea eta hizkuntza ezagutu gabe, gutxi ibilitako bideetan barrena jotzea, horixe da berari deigarri eta ulergaitz egiten zaiona. Saiatu naiz esplikatzen ez nabilela itsu-itsuan, irakurri dudala Siriari buruz etorri aurretik, beste bidaiariek kontatutakoa aintzat hartzen dudala, mapak baditudala. Eta, azken batean, jendearen harrera -garrantzitsuena- ona dela, eurek berek erakusten didaten bezala. Baina azalpenok ez dira, nonbait, aski nire solaskidearentzat: "Beraz, nahikoa da zure mapetan bide bat gustukoa izatea hortik jotzeko? Ez al duzu beldurrik?"

Nitaz fidatzen ez den agureak zeharka begiratu dit, eta zerbait esan dio ondoren dentistari. "Pistolarik ba ote daramazun galdetzen du" Sorbaldak jaso eta begira geratu natzaie. "Ez, ez daukat pistolarik..." -hasi naiz. Eta orduan, bat-batean, hitzetik hortzera etorri zaizkit hitzok: "God, God protects me" (Jainkoaren babesa daukat).

Une batez isilik gelditu gara denok. Ni neu ere pixka bat harritu nau esandakoak. Bi gizon etorri berrietatik gazteenak onespenezko begirada bat eskaini dit. Arrazoi hori aski da, badakit haiek ulertu eta onartuko dutela (dentistaren kasuan ez nago hain ziur). Eta hala izan da, hizketaldiak beste gai batzuei heldu die hortik aurrera. Baina ez da izan, hala ere, komenentziazko erantzun soila nirea, ez da izan irtenbide hutsa. Fededuna izan ez arren hitzok lasai asko bota ditut, eta ez dut sentitu gezurrik zegoenik -erabateko gezurrik behinik-behin- haien atzetik.

Geroago, bakarrik gelditu eta estufaren ondoan prestatu didaten ohera sartu naizenean, hitzok -"Jainkoaren babesa daukat"- nire gogoan bueltaka zebiltzan, itaunka, bila. Eta iruditu zait hala zela, bazegoela egia bat -edo egia batzuk- hausnartu gabe egindako aitorpen haren baitan. Besteak beste, badirela ez nik ez beste inork erantzun ditzakeen galdera asko hemen, mundu honetan, misterioak inguratzen gaituela. Edo, gure patuaren lerroak geure eskuz idazten saiatu behar dugula ("saiatze hortan ezin gelditu" -dio kantak) eta ahalegin horretan lantzen eta eskuratzen dugula askatasuna; baina badela, aldi berean, eta ezinbestez, beste zerbait ere gu gobernatzen gaituena -halabeharra, patua, jainkoa... nahi den hitza erabil liteke- eta hori ere onartzen jakin beharko dugula. Eta pentsatu dut, bazegoela, azken batean, egia soil bat hitz haien jatorrian: sentitu ere babestuta sentitzen naizela, alegia. Maite gaituztenen eta maite ditugunen babesaz ari naiz. Eta baita, agian, ondo zehazten ez dakidan beste zerbaitetaz ere. Ezkutu horien ahala handia da. Alepoko gotorleku gaindiezinaren barruan ez nintzateke seguruago egongo.

2005eko otsailak 9,    Aqeirbat - Tadmor (Palmira), 123 km.

Aqeirbat-etik aurrera etorri da Palmirako bidearen parterik interesgarriena, politena: desertua eta bere zabaltasuna. Abiatu eta gutxira, mendialde mortu batetik gora egin du errepideak eta bere barren biluzietatik bihurrituz joan da aurrera. Atzoko elurrak pixka bat zuritu du hemen. Goietatik paisaia bikainak begiztatu ditut: eremu zabalak eta bakartiak, zeruertza beste mugarik ez zuten urrezko ordoki amaigabeak, basamortuaren handitasuna eta indarra. Egun hotza izan da baina eder-ederra ere bai, laino arrastorik ez zegoen zeruan.

Aqeirbat-eko dentistak aipatutako jende "arkaiko eta ezjakinak" ikusi ditut hemen, eta ia bide guztian: desertuko biztanleak dira, beduinoak (bedu). Ahuntz larru beltzez egindako dendetan -jaimetan- kanpatuak daude bere artaldeekin. Antza denez, han hemen hazten diren sastraka meheak eta belar izpiak aski dira abereak bazkatzeko.

Beduinoak. Esan didatenez, haietako askok uko egin diote hirietan bizitzeari eta usadio zaharrei harro eusten diete; nomadak edo erdi nomadak dira oraindik ere. Baliteke kanpamendu bakoitzaren inguruan ikusten ditudan traktor eta kamioi txikiak izatea, garai modernoek bere bizimodura ekarri duten berritasun nagusia.

Oso haize hotza dabil. Aurpegia ia osorik tapatzen dien zapiaren zirrikituetan ikusten ditut, errepide ondoko artaldeak zaintzen dituzten gizonen begiak. Begi horiek apenas mugitzen dira haien ondotik igarotzen naizenean, edo isilik jarraituko dute nire ibilera beste batzuetan. Niri ez zaizkit arkaikoak edo anakronikoak iruditzen. Hor daude, tinko nire aurrean. Toki honetatik, hazkunde ekonomikoaren zibilizazioak, bere dogmek, eta bere badaezpadako lilurek, oso gauza urrunak dirudite, apur bat irrealak ere bai. Ezjakinak? Azken batean, non dago gauzen egia, eta nor ote dago egia horretatik gertuago?

Niri duina iruditzen zait jende hauen aukera. Desertua ezagutzen dute eta ez dira bertan sekula galduko. Gaur, ilundu artean, haize hotzak eta argiak inguratuko ditu. Ilundutakoan, bere larruzko etxearen babesa eta desertuko isiltasuna izango dute lagun.

Haizeak indarrez narama aurrera. Urrutian, muino txiki baten babesean dagoen jaimaren silueta ilunerantz begiratu dut, eta harro sentitu naiz beduinoen askatasunaz. Nik ere ez nuke desertuko handitasuna hiriko kaiola baten truke emango.

2005eko otsailak 11,    Tadmor (Palmira)

Palmira hiri greko-erromatar garrantzitsua izan zen Kristo Ondorengo hasierako mendeetan. Basamortua zeharkatzen zuten karabanek izugarri aberastu zuten, eta, gaur egun, antzinako tenplu, kale eta eraikin haien hondarrak dira Siriako interesgune historiko-turistiko nagusia.

Atzo harri horien artean ibili nintzen. Iraganeko lorien lekuko dira han-hemen oraindik zutik dirauten arku eta zutabe garaiak; maizago, ordea, denborak lurrarekin berdindu du, eta lautada lehorrean barreiatu, gizakiak altxatu zuena; arkeologoen lana ere saiatu da, bestetan, eroritako puskak elkarrekin josten eta lehengo distira bihurtzen harri maiztuei. Bitxia da pentsatzea behin, desertu hutsaren erdian, holako oparotasuna eta boterea izan zirela. Ordu pare bat eman nuen hondakinen artean, batera eta bestera. Gero, harriek asetu  egin ninduten, eta hotelera bueltatu nintzen.

Gaur arabiar gaztelura igo naiz. Paseo polita izan da, bista ederra zen goitik, ikusmira zabala: Palmira zaharra eta berria, oasia eta bere berdetasuna, desertuko hareak eta harriak. Egun argitsua atera du, haizerik gabea.

2005eko otsailak 12,    Tadmor - 2garren bidegurutzea, 145 km.

Lainotua atera du eguna. Palmiratik abiatu naiz eta desertuko bakardadean berriro barneratu. Errepidea ona da, trafikoa urria. Palmiratik 40 kilometrora beste txirrindulari batekin egin dut topo. Bakarrik dator kontrako norabidean, eta ni bultzaka eta abiadan naraman haize hotzarekin borrokan ari da bera, aurrera astiro eginez. Nahiz errepidea hutsik egon, azken momentura arte ez dut ikusi, jada nire ondoan zegoenean. Gelditu eta, haizeari bizkarra erakutsiz, ezaguera eman diogu elkarri. Daniela du izena eta Suitzakoa da. Hiru asteko bidaian dabil, Sirian bakarrik. Palmira bisitatu eta gero Eufrates ibairaino hurbilduko da autobuses eta ekialdeko bazter urrun hartan ibiliko, harik eta Suitzara bueltatzeko tenorea iristen zaion arte. Damascos-etik dator eta azken bi gauak hotelik gabeko herritxoetan pasa ditu, (ez darama kanpindendarik) baina harrera ona egin omen diote, ez du falta izan aterperik.

Neska txikia eta bizia da Daniela, 35 bat urtekoa. Artilezko txano bat, begietaraino sartua, eta eskularru lodiak janzten ditu. Emakume bezala bere esperientzia Sirian nolakoa den galdetu diot. "Bikaina" -erantzun dit segituan zalantza izpirik gabe, "emakume bat bakarrik eta bizikleta baten gainean ikusteak sortzen duen hasierako ustekabearen ondoren, erreakzioa ona da. Gizonek tarteko bat banintz bezala hartzen naute eta aurrera joateko animoak ematen ere"

Ez dugu luzaroan jardun hizketan. Hotz egiten du. Geldirik, eta pedaleei eragin gabe, nik ere sentitzen dut orain haize zakarraren ziztada. Danielak aurpegi eman dio, ostera, haize horri, eta elkarri ondo segitzeko opa ondoren, abiatu egin gara.

Giroa goibela da oso. Zerua inguruko muino eta mendixka arreen pareraino jaitsi da, eta badirudi sabai astun eta beltz horrek desertua eta bertan den guztia zanpatu egin behar duela. Iluna eta hitsa da errepideak zeharkatzen duen lautada ere. Geldiune bat egin eta platanoak, datilak eta ogia jan ditut horma batzuen babesean. Termometroak bi gradu markatzen zuen.

Gaua pasa dudan bidegurutzera seietan iritsi naiz, ilundu eta ordu erdi bat beranduago. Elurra ari zuen, astiro eta indarrik gabe. Kopetako linternaren argitan elur maluta txikiak -argi-zipriztin herrariak- nabarmendu egiten ziren iluntasunean eta hura zurrunbiloka bete; ez nuen besterik ikusten, izpi txuri ñimiñoak jira-biraka, ezin konta ahala, eta gau beltzaren zuloa. Bidegurutzean polizia-postua, gasolindegia eta jatetxe bat daude. Hemendik Irak-eko muga 175 kilometrora dago. Jatetxean eskaini didate lo egiteko tokia. Afaldu ere bertan afaldu dut: berenjena eta patata frijituak, biak ala biak zaharrak, hotzak, ia momifikatuak. Ötzi-ko gizona ekarri didate gogora.

2005eko otsailak 13,    Aurreko tokia - Damascos, 106 km

Egun lainotu samarra baina ez atzokoa bezain goibela. Apurka-apurka desertu bakartiak zonalde urbanizatuei egin die leku, eta ,azkenean, Damascos-eko sarbidea den autobide bizian gertatu naiz.

Al Haramein hotelera etorri naiz. Alde zaharretik gertu dago, jostundegiak eta bestelako denda txiki ugari dituen karrika lasai batean. Hiri handiaren nahasmena eta zalaparta ez daude urruti, baina ez dira oraindik jabetu txoko honetaz. Inguruko kaleek ere itxura atsegina dute, kale estuak dira, giro tradizionalekoak. Hotela bera antigoaleko eraikin polita da (1200. urtean eraikia, omen) eta bezero gehienak, antza, ni bezalako kanpotarrak. Behealdean, harrera-tokiaren ondoan, egongela zabal bat dago, besaulki eta mahaitxoekin jantzia. Erdian iturri txiki bat.

Bertan eserita nengoela, ondoko apalategi bateko liburuen multzotik bat hartu dut, uste dut izenak eman didala atentzioa, Understanding the roots (Sustraiak ulertzen) nahiz eta gero edukia ez etorri bat nik espero nuenarekin. Arabieratik inglesera itzulitako liburua zen, eta erlijioa zuen gaia, zehazkiago islama. Orri-miran hasi naiz eta laster antzeman diot mezu nagusiari. Sinplea zen: mendebaldeko gizartea (the West, westerners...) dekadentea da eta gaisorik dago. Mendebaldeko gizona gaixotasun psikikoen (etsipena, antsietatea...) zein fisikoen (sexu bidezko gaixotasunak) menpe dago. Herrialde musulmanak pobreak dira baliabide materialetan baina espiritualki hobeak. Islama aurreko erlijio guztien perfekzioa da eta bere barruan bakarrik aurkituko dute gizonak eta gizarteak zoriona eta oreka.

Gogora etorri zait Alepoko jatetxean ikusitako dokumentalaren irudi bat. Estatu Batuetan, manifestazio batean, emakume bat oihuka ari zen, eskuan pankarta txiki bat zuela. Pankartak honela zioen: God in our side (Jaungoikoa gure alde dago) Brasileko hegoaldean ere, behin, afrikar jatorriko erlijioak aintzat hartu eta honela bota zuen, destainez eta harro, kristau fedearen jarraitzaile sutsu batek: “Baina gure Jainkoa indartsuagoa da!”

"Banaka batzuk baino ez dira" -esan dit Damascos-en arabiera ikasten dabilen madrildar batek, liburuarena aipatu diodanean. Ez dakit ba, ez da erlijio kontua bakarrik nire ustez. Azken batean, sinistea eta nork bere bizitzari helburu eta arrazoi baten sostengua eta gida ematea arrazoizkoa da, giza-premia sakon baten oinarrian dago, ziurrenera. Mesianismoa, ordea, beste zerbait da. Mesianismoak on guztiaren nahitanahiezko sorburu bihurtzen ditu gure arrazoia eta gure justizia-ideala; gu arras bereizi eta aukeratuen taldeko kide egiten gaitu. Eta hemen ere badago, agian, beste giza-joera bat, joera txit etsigarri bat.

"Borreroak baditu milaka aurpegi" -zioen aspaldiko kanta batek. Nagusikeriak ere badaki mozorro diferenteak janzten: zeinahi dogmaren atzean ezkutatu liteke (itxuraz askatzaile direnen atzean ere bai). Erlijioa aitzaki bat da orduan, nola izan daitezkeen aitzaki beste hamaika kontu ere (demokrazia, aurrerapena, hazkunde ekonomikoa, etnia, iraultza edo nazio askapena...)

Ez dago erlatibismorik. Utopia behar-beharrezkoa dugu. Askatasunaren utopiak bizi egiten gaitu, hobetu eta aurrera eraman, dogmaren etsaia da, berez. Baina, paradoxaz, erraz, ia oharkabean egiten dugu, batzuetan, batetik besterako bidaia. Eta hau nahasmenaren, noraezaren eta, okerrenera, zanpaketaren bidaia da. Gure ingurutik oso urrutira ez dugu joan behar horretaz jabetzeko.

(Dahab, Egipto 2005eko martxoak 12)